|
پدر بزرگوار شیخ صدوق علی بن الحسین بن بابویه قمی، از فقهای بزرگ اسلام
و در زمان امام حسن عسگری (ع) و امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) می زیسته و
مورد احترام آن امامان بوده است. در نامه ای که امام حسن عسگری (ع) به علی بن
بابویه نوشته وی را با کلماتی چون: شیخ معتمد و فقیه من خطاب کرده است. پدر شیخ
صدوق در قم بدنیا آمد و زندگی را آنجا گذراند و در همان شهر نیز وفات کرده است.
پدر شیخ صدوق در ایام زندگی پر برکت خویش نزدیک دویست جلد کتاب تألیف کرده است
دعای ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه):
عمر با برکت علی بن باویه پدر شیخ صدوق از پنجاه می گذشت و هنوز فرزندی
نداشت و بسیار دوست می داشت که خداوند به او فرزند صالحی عنایت کند، از این رو
به حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) متوسل شده طی نامه ای به وسیله حسین بن
روح که یکی از نمایندگان خاص امام زمان بود تقاضای دعا کرد تا آن حضرت از
خداوند، فرزند صالحی برای او بخواهد. ولی عصر (عج) دعا کرده و برای ابن بابویه
نوشتند: «برای تو از خداوند خواستیم دو پسر روزیت شود که اهل خیر و برکت باشند.»
پس از دعای امام زمان بود که ابن بابویه صاحب فرزندی شد که نامش را محمد نامید و
بعدها عالمی بزرگ و فقیه ای نام آور شد. او همان شیخ صدوق است.
دوران کودکی:
شیخ صدوق دوران کودکی و آغاز جوانی را در دامان علم و فضیلت و تقوای پدر
بزرگوارش علی بن بابویه سپری کرد. صدوق در محضر پدر، علوم و معارف را همراه با
تربیت های عملی و اخلاقی فرا گرفت. پدری که در اوج علم و فقاهت و شهرت، زندگی
خود و فرزندانش را از راه مغازه ای کوچک در بازار قم و در نهایت زهد و قناعت می
گذرانید. شیخ صدوق بیش از بیست سال از دوران پر برکت حیات پدر را درک کرد و در
سن 22 یا 23 سالگی بود که دست روزگار دامان پر مهر محبت پدر را از او گرفت!
نبوغ ذاتی:
خانواده اصیل و اهل علم شیخ صدوق و پرورش یافتن در دامان پدری فقیه و
وارسته از یک سو، و نیزهوشی، ذکاوت، حافظه فوق العاده قوی و استعداد ذاتی او از
سوی دیگر موجب گردید در مدتی کوتاه به قله های بلندی از کمالات انسانی دست یابد
و در کمتر از بیست سالگی هزاران حدیث و روایت با راویان آن ها را به حافظه
بسپارد. استاد صدوق محمد بن علی الاسود درباره حافظه و اشتیاق وافر شیخ صدوق به
آموختن می فرمود: «این میل و اشتیاق به علم و دانش که در صدوق وجود دارد مایه
شگفتی نیست زیرا او به دعای امام زمان متولد شده است.» خود شیخ صدوق بارها می
فرمود: « من به دعای صاحب الامر متولد شده ام».
استادان شیخ صدوق:
شاید بتوان گفت یکی از عوامل مؤثر در موفقیت صدوق استادان بسیار زیادی
است که دیده و از خرمن علوم آن ها خوشه ها برگرفته است. او ابتدا از محضر پدر
خود علی بن بابویه درس آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسی بزرگان علم و
ادب حاضر می شد، به گونه ای که بعضی از علما گفته اند: تعداد استادان صدوق از
دویست نفر متجاوز است. از جمله بزرگانی که صدوق از محضر آنها بهره برده می توان
به ابوجعفر محمد بن یعقوب کُلینی نویسنده متاب گرانمایه اصول کافی اشاره کرد
کلینی و صدوق:
پس از مرحوم کلینی نویسنده کتاب ارزشمند اصول کافی، صدوق از بزرگترین
محدثان عصر خود به شمار می آید که علاوه بر ضبط و نقل حدیث، در علوم دیگر نیز
تبحر داشته و تألیفات بسیاری از خود به جای گذاشته است. صدوق سالها از محضر
کلینی استفاده نموده و به شنیدن و جمع آوری احادیث ائمه (ع) مشغول بوده است؛ اما
بر خلاف شخصیت علمی کلینی که بیشتر از جهت جمع آوری، بررسی و نقل حدیث مشهور
است، شیخ صدوق در سه زمینه روایت، مباحث کلام و فقه برحسته و ممتاز بوده است.
شاگردان شیخ صدوق:
صدوق، به خوبی دریافته بود که بهترین شیوه برای حفظ و حراست از سخنان
پیشوایان دین که در هر زمان ممکن است مورد تعرض و دستبرد قرار گیرد، انتقال به
سینه دلسوختگان مکتب اهل بیت می باشد؛ از همین رو با پرورش شاگردان و طالبان
دانش، به نگهداری و صیانت از این میراث گران بها پرداخت. از میان مهم ترین
شاگردان وی می تواند به دانشمند بلند آوازه، محمد بن نُعمان معروف به شیخ مفید
نام برد که خدمات بسیاری به جهان اسلام ارائه کرد، و آثار به جای مانده از وی
حکایت از وسعت معلومات او دارد
آثار شیخ صدوق:
در میان انبوه کتب مذهبی کمتر کتابی پیدامی شود که از «شیخ صدوق» یا
«محمد بن بابویه قمی» نامی ترین دانشمند گرانمایه و بزرگوار و فقیه و محدث عالیقدر
شیعه، در نیمه دوم سده چهارم هجری قمری و کتابها و احادیث او به ویژه در مساله
«ولایت فقیه و اختیارات آن» در جهت اثبات ولایت عامه فقیه حدیثی و ذکری به میان نیامده
باشد.
شیخ صدوق این عالم بزرگ و محدث گران قدر تألیفات با ارزش بسیاری از خود به جا
گذاشت. شیخ طوسی در این باره می نویسد: « او سیصد کتاب تألیف کرده است» کتاب های
شیخ صدوق همه در نهایت نیکویی و استحکام و در زمینه های متنوعی نوشته شده اند،
که این خود نشانگر قدرت علمی و آشنایی گسترده او با علوم اسلامی است. برخی از
مهمترین آثار ایشان عبارتند از:
1ـ من لا یحضره الفقیه (دومین کتاب از چهار کتاب روایی معتبر شیعه در
زمینه احکام الهی و فقه)
2ـ علل الشرایع (درباره فلسفه احکام و علت تشریع آن ها است)
3ـ کمال الدین و تمام النعمه (درباره اثبات وجود امام زمان و غیبت طولانی آن
حضرت از نظر عقلی و نقلی)
4ـ الخصال
5ـ الامالی
6ـ عیون اخبار الرضا و ......
ابتکارات علمی:
فقها و بزرگان مسلمان، شیخ صدوق را بیشتر با لقب رئیس المحدثین شناخته
اند؛ زیرا او در شناخت احادیث، آگاه و در حفظ منابع و جمع آوری آن ها تلاش
فراوان می کرده است. شیخ صدوق احادیث را به تناسب موضوعات مختلف دسته بندی و
برای هر موضوع، باب جداگانه ای باز می کرد، مانند کتاب من لایحضره الفقیه یا
عیون اخبار الرضا یا کتاب های دیگر صدوق که وی در هر یک از آن ها طبق اختلاف
موضوعات و مزایا، باب های جداگانه ای گشوده است.
چهار کتاب معتبر شیعه:
برای آشنایی با اسلام ناب محمدی (ص) و شناخت حقایق قرآن ناگزیر به شناخت
سنت پیامبر (ص) و اخبار و احادیث امامان معصوم هستیم، از سویی نیز وجود
دروغگویان و حدیث سازان و درهم آمیختگی احادیث صحیح و جعلی، این شناخت دقیق را
برای مردم مشکل می سازد؛ از این رو سه تن از بزرگان شیعه، کمر همت بسته و اقدام
به جمع آوری و نوشتن چهار کتاب روایی ارزشمند کردند. این کتاب ها معروف به «کتب
اربعه» و مؤلفان آن ها را «محمد بن ثلاث» می نامند؛ زیرا اسامی هر سه محمد و
کنیه هر سه ابو جعفر بوده
است.
1ـ اصول کافی، تألیف ابو جعفر محمد بن یعقوب کلینی، دارای 16199 حدیث؛
2ـ من لایحضره الفقیه تألیف ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ملقب به شیخ صدوق
شامل 5963 حدیث؛
3ـ تهذیب، تألیف ابوجعفر محمد بن الحسن معروف به شیخ طوسی دارای 13590 حدیث و
استبصار که این کتاب نیز تألیف شیخ طوسی است و 5511 حدیث دارد.
تهیه و تنظیم : حسین محمدرضازاده
| 
