اسلایدر

تبیین مدیریت بسیجی در چارچوب مدل ساختاری اندیشه‌های مدیریتی:

?- مدیریت بسیجی و مبانی اندیشه:

مدیریت بسیجی، مدیریتی مبتنی بر معنویت اسلامی و ارزش‌های انسانی است. «اولین وظایفی که امام خمینی در تفکر بسیجی مشخص کردند، بحث ادای تکلیف بود. چیزی که یک بسیجی را به میدان عملی (چه جنگ و چه میدان‌های دیگر) می‌کشاند، انجام تکلیف است». لذا عبودیت نسبت به پروردگار جوهره تفکر بسیجی است.

«بسیجیان زمان جنگ افرادی بودند که هدفشان را می‌شناختند و نگاه به فردا و فرداها داشتند». و حفظ حاکمیت اسلامی در کشور را برای دستیابی به سعادت و نیک‌فرجامی در دنیا و آخرت دنبال می‌کردند.

رهبران انقلاب اسلامی نیز در جملات خود، به گونه دقیق و ظریفی، تلاش نموده‌‌اند تا مختصات تفکر بسیجی را در ذهن مخاطبان خود به تصویر بکشند. این جمله امام خمینی رضوان الله تعالی علیه که «بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشه پاک انسانی است»، ابتنای تفکر بسیجی بر تعالیم اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و سلم را مورد تأکید قرار می‌دهد. و این جمله مقام معظم رهبری آیت الله خامنه‌ای مد ظله العالی که: «بسیجی یعنی علی علیه‌السلام که تمام وجودش وقف اسلام بود»، الگوی عینی و شاخص کاملی را برای تفکر بسیجی در ذهن مخاطب تداعی می‌نماید.

?- مدیریت بسیجی و اصول مدیریت:

مدیریت مؤمن و شجاع بسیجی، در دوران دفاع مقدس به دنبال تحقق عمل صالح بود و «جنگ عمل صالح می‌خواست». مدیر در تفکر بسیجی، مدیریت را برای خود تکلیف می‌داند و نه حق.

ریشه اصلی مدیریت بسیجی، در دو اصل توحید و ولایت است.

مدیریت بسیجی خودباور است و به دنبال استقلال و خودکفائی اقتصادی می‌باشد که این امر بیشتر ناشی از جنبه‌های اقتصاد سیاسی است؛ به تعبیری مدیریت بسیجی رکون به سوی ظالمین ندارد. او سعی می‌کند نیروهای خود را برای انجام کارهای بزرگ تشویق کند و زمینه را برای شکوفایی استعدادهای آنها فراهم نماید. مدیریت بسیجی در پی تحقق شعارِ ما می‌توانیم، می‌باشد و در موارد متعددی نیز این شعار را عملی ساخته است.

در زمینه روحیه قناعت و خدمت‌رسانی، مدیریت بسیجی «قَلیلُ المَؤُونَه? وَ کَثیرُ المَعُونَه? می‌باشد؛ یعنی هزینه‌هایی که برای انقلاب ایجاد می‌کند اندک، و خدمتی که به انقلاب می‌رساند زیاد است. کسی می‌تواند در انقلاب پیشتاز باشد که بهره‌گیری دنیایی‌اش از انقلاب، کمتر از بقیه باشد. وضع زندگی‌اش را طوری سامان ندهد که از مستضعف‌ترین اقشار جامعه فاصله بگیرد. در عین حال ممکن است دکتر، مهندس و عهده‌دار هر سمتی باشد. این پیشتازی در زمینه‌های تقوا و تواضع و بصیرت هم وجود دارد». «در مورد مدیریت منابع مالی و نحوه استفاده از بیت المال، نمونه‌های عملی بسیاری از فرماند‌هان جنگ قابل شمارش است. یکی از اصولی‌ترین مبانی این مدیریت، تقدّم سطوح پایین بود؛ به گونه‌ای که اگر در هنگام توزیع امکانات کمبودی بود، فرماندهان گردان می‌گفتند بگذار به فرماندهان نرسد». و «اگر فرمانده‌ای از امکانات [رفاهی] بیشتری استفاده می‌کرد، محبوبیت و تأثیر حرفش به طور ملموسی کاهش می‌یافت».

اصل کارآمدی در تفکر بسیجی همواره مورد توجه است و «قطعاً مسؤولی که بر مبنای تکلیفش عمل کند و از همان امکانات موجود به نحو احسن بهره ببرد و بر خدای متعال توکل کند،‌ موفق‌ترین مسؤول خواهد بود». مدیر بسیجی محافظه‌کار نیست بلکه به شدت از این روحیه بیزار است. مدیر بسیجی یک مدیر انقلابی است و اصلاح‌گر.

?مدل ساختاری اندیشه‌های مدیریتی:

با کالبدشکافی و تحلیل اندیشه‌های مدیریتی، می‌توان آنها را به دو قسمت اصلی که حاوی پنج حوزه عمده هستند، افراز نمود:

قسمت اول- مبانی مدیریت شامل دو حوزه:

?- مبانی اندیشه: هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، فرجام‌شناسی و انسان‌شناسی چهار مؤلفه هر اندیشه هستند.

?- اصول مدیریت: اصول مدیریت بر اساس مبانی اندیشه و ناظر به فلسفه وجودی و چارچوب‌های ساختاری و محتوایی یک اندیشه مدیریتی تبیین می‌شوند.

قسمت دوم- نظریه‌های مدیریتی شامل سه حوزه:

?- اخلاق و وظایف مدیر یا سیستم مدیریتی: ویژگی‌ها و وظایف لازم برای یک مدیر کارآمد یا یک سیستم مدیریتی کارآمد، مباحث مطرح در این حوزه می‌باشند و عبارتند از:

الف- اخلاقیات و ویژگی‌ها: شامل اخلاق و نظام ارزشی مدیریت و مهارت‌های فکری، انسانی، فنی و سیاسی در حوزه مدیریت.

ب- وظایف: رهبری (هدایت فعالیت‌ها، انگیزش و آموزش کارکنان، انتخاب راه‌های ارتباطات مؤثر و حل و فصل تعارضات)، برنامه‌ریزی (تعریف اهداف، اتخاذ استراتژی‌، توسعه برنامه‌های جزئی و هماهنگ کردن فعالیت‌ها)، سازماندهی (تعیین اینکه چه کارهایی باید انجام شود، چگونه باید انجام شود، چه کسی باید آن را انجام دهد، سیستم گزارش‌دهی و گزارش‌گیری چگونه باشد و تصمیمات در کجا گرفته شود)، مدیریت منابع (انسانی، مالی و...)، کنترل (فرایند نظارت و ارزیابی عملکردها و مقایسه آنها با اهداف و تصحیح انحرافات به گونه‌ای که از انجام فعالیت‌ها مطابق با آنچه برنامه‌ریزی شده اطمینان حاصل گردد)، ارتباطات، تحقیق و توسعه.

?- رفتار سازمانی و روابط انسانی: مهمترین مباحث مطرح در این حوزه عبارتند از: مدل‌های رفتار سازمانی (متغیرهای مستقل: مناسبات سطح فردی، مناسبات سطح گروهی، مناسبات سطح سازمانی _ متغیرهای وابسته: بهره‌وری، کارایی، اثربخشی، رضایتمندی و...)، فرهنگ سازمانی، انگیزش، خلاقیت و نوآوری، اخلاق، قدرت، تعارض، سیاست.

?- علوم و ابزار و روش‌ها: که اهم سرفصل‌های مطرح در این حوزه عبارتند از: مدیریت استراتژیک، سیاست‌گذاری، مدیریت ارزشی، سیستم‌های مدیریتی (اداری، مالی، اطلاعاتی، ارتباطاتی و...)، مهندسی مجدد فرایندهای سازمانی، مدیریت عملیات، مدیریت تحول، مدیریت کیفیت، روش‌های کمّی تصمیم‌گیری، نظریه سیستم‌ها و تحلیل دینامیک سیستم‌ها، بودجه‌ریزی و کنترل.

اداره موفق هشت سال جنگ تمام عیار با دشمنان کاملاٌ‌ خطرناک و مسلح، ذهن هر ناظر کنجکاوی را متوجه خود می‌کند. به راستی مدیریت بسیجی چیست که توانست بدین‌گونه معجزه‌آسا اسلام و ایران را از این تجاوز هولناک، پیروزمندانه حفظ کند و به صورت یک فرهنگ خود را در تاریخ جاودانه نماید؟ این پرسشی است که پاسخ آن هنوز به صورت یک بسته جامع علمی عرضه نشده است.

حتی داعیه‌داران تفکر بسیجی در بعد از جنگ نیز کار کاملی در این زمینه انجام نداده‌اند؛ در صورتیکه بررسی علمی یک پدیده واقع شده و عینیت یافته، کار چندان دشوار و صعبی نیست. توصیف این پدیده در چارچوب یک مدل ساده حاوی سرفصل‌های مختلف مطرح در دانش مدیریت، حداقل اقدامی است که می‌توانست در این راه انجام گیرد. اگر چه مدیریت بسیجی در دوران دفاع مقدّس ابداع شد؛ ولی به نظر می‌رسد که اگر این الگوی مدیریتی در هر عرصه‌ای با ویژگی‌های خاص خود بکار گرفته شود، میزان موفقیت و کارآمدی را مثل زمان جنگ بالا می‌برد. «اینکه تفکر بسیجی، بیشتر از مجرای جنگ گفته می‌شود، به این دلیل است که جنگ جلوه‌گاه ظهور و بروز این تفکر بود».

صدور فرمان تشکیل بسیج مستضعفین از سوی امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در پنجم آذر ماه ????، سرآغاز نضج‌گیری فرهنگ بسیجی در کشور گردید. با ایجاد سازمان بسیج، مدیریت بسیجی نیز به تدریج شکل گرفت و به خصوص با ایفای نقش فعال در دوره جنگ تحمیلی، در ادبیات انقلاب اسلامی فراگیر شد. در این مقاله برخی از بارزترین و عام‌ترین شاخصه‌های مدیریت بسیجی در دوران دفاع مقدس، در قالب مفروض مدل ساختاری پنج لایه‌ای اندیشه‌های مدیریتیaاختار اندیشه‌های مدیریتی، به توضیح این مدل ساختاری می‌پردازیم:

با در نظر گرفتن دو آیه از قرآن کریم و دقت در آنها و با استفاده از احادیث نبوی و کلام ائمه اطهار می‌توان دریافت که یک چنین شبی در ماه مبارک رمضان قرار دارد. چرا که خداوند در آیه 185 سوره بقره، ماه رمضان را ماهی معرفی می‌کند که قرآن در آن نازل شده است.⁽²²⁾ و در آیه آغازین سوره قدر نیز شب قدر را شبی می‌داند که قرآن در آن نازل گشته است.⁽²³⁾ پس به خوبی می‌توان نتیجه گرفت که شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد و قرآن در این شب و در نتیجه در ماه رمضان نازل شده است. روایات رسیده از پیامبر اکرم و اهل بیت نیز این مطلب را تأیید می‌نماید. نهایتاً آنچه ما می‌توانیم از قرآن کریم در تعیین زمان این شب بفهمیم، محدود به وقوع یک چنین شبی در ماه مبارک رمضان است. اما روایات رسیده از معصومین در تفسیر قرآن وضعیت را روشن‌تر می‌کند. در این روایات به شبهای نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان اشاره شده است و شب بیست و سوم از بقیه محتمل‌تر شمرده شده است.

آنچه مسلم و مورد اتفاق مسلمانان است، این است که تنها کسی که در صدر اسلام محل نزول ملائک بوده و پیغامهای الهی را دریافت می‌کرده، وجود مقدس پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند و کسی جز ایشان نیز این منصب و مقام را دارا نبود.⁽²¹⁾ اما همانطور که در قسمت گذشته گفته شد، نزول ملائک در شب قدر و آوردن تقدیر امور، امری استمراری و کار هر ساله است. بنابراین به دوران حیات نبی اکرم محدود نمی‌شود و بر طبق آیات قرآن پس از آن حضرت نیز تداوم دارد. لذا پس از رسول خدا فرشتگان الهی باید بر شخصی نازل شوند.

بدیهی است که این شخص باید کسی باشد که بعد از پیامبر به مانند ایشان برای چنین مقام و این چنین مسؤولیتهایی از جانب خداوند انتخاب شده باشد و از ناحیه او قابلیتها و توانایی‌های لازم به او عطا شده باشد. طبعاً او ادامه‌دهنده راه پیامبر و مأمور به وظایف و کارهایی است که مسؤولیت آنها در زمان پیامبر به عهده ایشان بود و باید بعد از ایشان نیز ادامه پیدا کند. به عبارت روشنتر او جانشین پیامبر بعد از ایشان است و گذشته از این بسان پیامبر نماینده خداوند بر زمین و حلقه ارتباط عالم ملک با ملکوت است.

ادامه مطلب...

همانگونه که اشاره شد نزول ملائک در شب قدر به صورت ابلاغی است و در این نزول ملائک حکم قاصدانی را دارند که از جانب خداوند پیامی را برای مخاطبی فرود می‌آورند. در نتیجه باید مخلوقی وجود داشته باشد که در شب قدر مورد نزول ملائک باشد و فرامین الهی به او ابلاغ شود.

با توجه به نوع نزول ملائک و محتوای پیغامی که به همراه دارند، و در نظر گرفتن این نکته که نزول آنها کاری عبث و بیهوده نیست، می‌توان نتیجه گرفت که نزول ملائک بر هر مخلوقی نمی‌تواند باشد. بلکه باید بر شخصی باشد که تناسب نزول ملائک و دریافت فرمانهای الهی شامل مقدرات موجودات را داشته باشد. به بیان دیگر او باید توانایی درک مجموعه‌ای بسیار بزرگ و عظیم و در عین حال پراهمیت از اطلاعات را دارا باشد. روشن است که نه تنها اشیاء گوناگون و گیاهان و جانوران و حتی مکانهای مقدس قادر به فهم این پیام و شایسته این نزول نیستند، بلکه انسانهای معمولی هم ظرفیت این نزول را ندارند. چرا که موضوع این ابلاغ، مقدرات امور و آن هم مقدرات همه موجودات و از جمله تک‌تک انسانها‌ست. مقدرات هر یک از انسانها در یک سال، حجم وسیعی از اطلاعات را تشکیل می‌دهد که مطلع شدن از آنها در یک شب و به صورت یکباره توسط انسان معمولی امکان پذیر نیست، چه رسد به سرنوشت و مقدرات کلیه مخلوقات عالم.

ادامه مطلب...

در گذشته گفتیم که، با مراجعه به آیات قرآن کریم روشن می‌شود که نه تنها در این شب کلیه امور مربوط به مخلوقات در سال آینده و تا فرارسیدن شب قدر بعد، از جانب خداوند تقدیر می‌گردد، بلکه ملائکه در این شب به اذن پروردگار، این امور معین و مشخص شده را به صورت فرامین الهی نازل می‌نمایند.⁽¹⁴⁾

با کمی جستجو در آیات قرآن کریم که در آنها سخن از نزول ملائک به میان آمده، می‌توان نزول ملائک را از نظر هدفی که در نزول خود دنبال می‌کنند به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته از نزول آن است که ملائک نازل می‌شوند تا امر و فرمانی از فرامین الهی را که به آنها محول می‌گردد، اجرا نمایند؛ نظیر نزول ملائک به منظور یاری مؤمنان در جنگ بدر و حنین و سایر عرصه‌ها⁽¹⁵⁾، نزول فرشتگان برای گرفتن جان افراد⁽¹⁶⁾، و یا نزول ملائک جهت اجرای عذاب الهی نظیر آنچه که در مورد قوم لوط به وقوع پیوست⁽¹⁷⁾ و ...

ادامه مطلب...

در گذشته گفتیم که، با مراجعه به آیات قرآن کریم روشن می‌شود که نه تنها در این شب کلیه امور مربوط به مخلوقات در سال آینده و تا فرارسیدن شب قدر بعد، از جانب خداوند تقدیر می‌گردد، بلکه ملائکه در این شب به اذن پروردگار، این امور معین و مشخص شده را به صورت فرامین الهی نازل می‌نمایند.⁽¹⁴⁾

با کمی جستجو در آیات قرآن کریم که در آنها سخن از نزول ملائک به میان آمده، می‌توان نزول ملائک را از نظر هدفی که در نزول خود دنبال می‌کنند به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته از نزول آن است که ملائک نازل می‌شوند تا امر و فرمانی از فرامین الهی را که به آنها محول می‌گردد، اجرا نمایند؛ نظیر نزول ملائک به منظور یاری مؤمنان در جنگ بدر و حنین و سایر عرصه‌ها⁽¹⁵⁾، نزول فرشتگان برای گرفتن جان افراد⁽¹⁶⁾، و یا نزول ملائک جهت اجرای عذاب الهی نظیر آنچه که در مورد قوم لوط به وقوع پیوست⁽¹⁷⁾ و ...

ادامه مطلب...

اساساً قدر به معنای اندازه‌گذاری است و ظاهراً منظور قرآن کریم از گذاردن نام قدر بر این شب پرعظمت، تعیین و مشخص کردن جزئیات امور مربوط به تمامی مخلوقات در آن می‌باشد. به بیان روشنتر در این شب، حوادث و اتفاقات مانند مرگ و زندگی، سعادت و شقاوت، رزق و روزی و ... برای انسانها و حوادث طبیعی جاری شدن سیل، وقوع زمین لرزه و ... در رابطه با سایر کاینات معین و مشخص می‌گردد.⁽¹⁰⁾ آیه شریفه سوره دخان هم در توصیف شب قدر، این مطلب را تأیید می‌کند. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: "در آن شب⁽¹¹⁾ هر حادثه‌ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می‌شود."⁽¹²⁾

با دانستن عظمت فوق العاده و خیرات و برکات فراوان شب قدر، این سؤال به ذهن خطور می‌کند که آیا شب قدر یک شب خاصی در طول تاریخ بوده است یا امروزه نیز شب قدری وجود دارد و می‌توان از برکات چنین شبی بهره‌مند شد و آن را درک نمود؟

ادامه مطلب...

اساساً قدر به معنای اندازه‌گذاری است و ظاهراً منظور قرآن کریم از گذاردن نام قدر بر این شب پرعظمت، تعیین و مشخص کردن جزئیات امور مربوط به تمامی مخلوقات در آن می‌باشد. به بیان روشنتر در این شب، حوادث و اتفاقات مانند مرگ و زندگی، سعادت و شقاوت، رزق و روزی و ... برای انسانها و حوادث طبیعی جاری شدن سیل، وقوع زمین لرزه و ... در رابطه با سایر کاینات معین و مشخص می‌گردد.⁽¹⁰⁾ آیه شریفه سوره دخان هم در توصیف شب قدر، این مطلب را تأیید می‌کند. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: "در آن شب⁽¹¹⁾ هر حادثه‌ای که باید واقع شود خصوصیاتش مشخص و معین می‌شود."⁽¹²⁾

با دانستن عظمت فوق العاده و خیرات و برکات فراوان شب قدر، این سؤال به ذهن خطور می‌کند که آیا شب قدر یک شب خاصی در طول تاریخ بوده است یا امروزه نیز شب قدری وجود دارد و می‌توان از برکات چنین شبی بهره‌مند شد و آن را درک نمود؟

ادامه مطلب...